بررسی مقایسه‌ای شاخصهای توسعه انسانی ایران و کشورهای همسایه

برنامه توسعه سازمان ملل متحد هرساله گزارشی به‌نام گزارش توسعه انسانی منتشر می‌کند که در بخشی از آن، با استفاده از شاخصی ترکیبی به‌نام شاخص توسعه انسانی، وضعیت کشورهای مختلف از نظر موفقیت در فراهم آوردن امکان زندگی سالم توأم با دانش و رفاه اقتصادی مقایسه می‌شود. گزارش توسعه انسانی سال 2003 اخیراً منتشر شده است و این مقاله، براساس این گزارش، به بررسی وضعیت ایران در چند سال اخیر می‌پردازد. در سال 2003، ایران در جایگاه 10۶ قرار گرفته است که نسبت به سال 2001، که در جایگاه 90 قرار داشت، سقوط بارزی کرده است. این سقوط در حالی است که در بین همسایگان ایران، غیر از عراق و افغانستان، تنها پاکستان است که از نظر توسعه انسانی پایینتر از ایران قرار گرفته است. امتیاز توسعه انسانی ایران نیز در این سال 719/0 بوده است که در مقایسه با سال گذشته کاهش و در مقایسه با سالهای پیشتر افزایش اندکی را نشان می‌دهد. این در حالی است که میزان افزایش امتیاز توسعه انسانی در بسیاری از کشورهای همسایه مانند عمان، ترکمنستان و آذربایجان بیشتر از ایران بوده است. کاهش نسبت ناخالص ثبت‌نام از 73 درصد در سال 2001 به ۶۴ درصد در سال 2003 علت اصلی سقوط رتبه ایران بوده است. شاخص توسعه انسانی، سنجه‌ای مناسب و یکدست برای مقایسه میزان موفقیت کشورها در دستیابی به اهداف توسعه است و لازم است که برنامه‌های توسعه‌ای کشورمان با در نظر داشتن عوامل اصلی این شاخص طراحی شود. همچنین میزان پراکندگی این شاخص در سطح کشور نیز از اهمیت بالایی برخوردار است که باید در اجرای برنامه‌های سنجش شاخص توسعه انسانی در سطح کشور مورد توجه قرار گیرد.